ที่ตั้งอาณาเขต ขอบเขตการปกครอง
ที่ตั้ง ขนาดพื้นที่
แม่อาย…เมืองพระนางมะลิกา ดังคำขวัญที่ว่า “เหนือสุดเวียงเชียงใหม่ ยิ่งใหญ่ดอยฟ้าห่มปก แม่น้ำกกแหล่งชีวิต ศักดิ์สิทธิ์พระธาตุสบฝาง เมืองพระนางมะลิกา เด่นสง่าวัดท่าตอน ลือขจรผลไม้ไทย มากมายหลายเผ่าชน”
ที่ตั้ง อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ อยู่ทางทิศเหนือตอนบนของประเทศไทย ติดพรมแดนระหว่างประเทศไทยกับประเทศพม่า พื้นที่อำเภอแม่อาย เดิมอยู่ในความปกครองของอำเภอฝาง กระทรวงมหาดไทยได้ประกาศเป็นกิ่งอำเภอแม่อาย เมื่อวันที่ ๑๐ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๑๐ ยกฐานะเป็นอำเภอแม่อาย เมื่อวันที่ ๒๘ มิถุนายน ๒๕๑๖ ที่ว่าการอำเภอแม่อายและศูนย์ราชการอำเภอแม่อาย อยู่ที่ในเขตเทศบาลตำบลแม่อาย หมู่ที่ ๔ ตำบลแม่อาย บนถนนสายฝาง – ท่าตอน อยู่ห่างจากอำเภอเมืองเชียงใหม่ ไปทางทิศเหนือประมาณ 175 กิโลเมตร ใช้ระยะเวลาในการเดินทางโดยรถยนต์ประมาณ ๓ ชั่วโมง และอยู่ห่างจากกรุงเทพมหานคร ประมาณ ๙๐๐ กิโลเมตร
ขนาดพื้นที่ อำเภอแม่อาย มีพื้นที่ประมาณ ๗๓๖.๗๐๑ ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ ๔๗๕,๗๒๕ ไร่ เป็นพื้นที่ภูเขาสูงต่ำเรียงราย มียอดสูงสุดที่ดอยผ้าห่มปกและราดไปสู่ที่ราบลุ่ม แม่น้ำฝาง แม่น้ำกก ลำน้ำอาย ลำน้ำสาว
อาณาเขตติดต่อ
– ทิศเหนือ ติดต่อกับรัฐเชียงตุง ประเทศพม่า
– ทิศใต้ ติดต่อกับตำบลเวียง ตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอฝาง
– ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอแม่สรวย อำเภอเมือง และอำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย
– ทิศตะวันตก ติดต่อกับรัฐเชียงตุง ประเทศพม่า
การแบ่งเขตการปกครอง
อำเภอแม่อายประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 7 แห่ง ได้แก่
1. เทศบาลตำบลแม่อาย ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลแม่อายและตำบลมะลิกา
2. องค์การบริหารส่วนตำบลดอยลาง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลแม่อายและตำบลมะลิกา(เฉพาะนอกเขต เทศบาลตำบลแม่อาย)
3. องค์การบริหารส่วนตำบลแม่สาว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่สาวทั้งตำบล
4. องค์การบริหารส่วนตำบลสันต้นหมื้อ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสันต้นหมื้อทั้งตำบล
5. องค์การบริหารส่วนตำบลแม่นาวาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่นาวางทั้งตำบล
6. องค์การบริหารส่วนตำบลท่าตอน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าตอนทั้งตำบล
7. องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านหลวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านหลวงทั้งตำบล
เส้นทางคมนาคม
เส้นทางคมนาคมระหว่างตำบล อำเภอแม่อาย มีการเดินทางระหว่างตำบลและหมู่บ้าน โดยใช้เส้นทางคมนาคมทางบกดังนี้
– ทางหลวงชนบท สายบ้านโล๊ะ – พระธาตุสบฝาง ระยะทาง 23 กิโลเมตร
– ทางหลวงชนบท สายท่ามะแกง – แม่สลัก ระยะทาง 6 กิโลเมตร
– ทางหลวงชนบท สายป๊อกป่ายาง – แม่สลัก ระยะทาง 10 กิโลเมตร
– ทางหลวงชนบท สายห้วยส้าน – ผาใต้ ระยะทาง 12 กิโลเมตร
– ทางหลวงชนบท สายแม่แหลง – ท่าตอน ระยะทาง 15 กิโลเมตร
ถนนหลวงเชื่อมต่อระหว่างภาค/จังหวัด/อำเภอ
การคมนาคมติดต่อระหว่างจังหวัดและอำเภอ สามารถเดินทางได้หลายเส้นทาง โดยมีรายละเอียด ดังนี้
– ทางหลวงแผ่นดิน หมายเลข 1089 สายฝาง-ท่าตอน ซึ่งเป็นถนนลาดยางตลอดทั้งสาย และออกทางเลี่ยงเมืองฝางไปจังหวัดเชียงใหม่ มีระยะทางห่างจากจังหวัดเชียงใหม่ ประมาณ ๑๗๓ กิโลเมตร ใช้เวลาเดินทางประมาณ ๓ ชั่วโมง จากอำเภอแม่อาย สามารถเดินทางไปยังตัวอำเภอแม่จัน เพื่อเดินทางต่อไปยังอำเภอแม่สาย หรืออำเภอเมืองเชียงราย จังหวัดเชียงราย เป็นถนนลาดยางตลอดสาย ระยะทางประมาณ ๖๕ กิโลเมตร ใช้เวลาเดินทางประมาณ ๑ ชั่วโมง
ทางน้ำ มีการสัญจรทางเรือหางยาว ในแม่น้ำกก เพื่อการท่องเที่ยว และขนส่งสินค้า ดังนี้
- ท่าเรือท่าตอน – ท่าเรือริมกก อ.เมืองเชียงราย ระยะทาง 80 กิโลเมตร
- ท่าเรือท่าตอน–ท่าเรือเปียงคำ เมืองยอน ประเทศเมียนมาร์ ระยะทาง 12 กิโลเมตร
- การโทรคมนาคม
มีการติดต่อสื่อสาร ทั้งทางไปรษณีย์ โทรศัพท์ และระบบอินเตอร์เน็ต
- การไฟฟ้า
มีไฟฟ้าใช้ทุกหมู่บ้านจำนวน จำนวนประชากรที่ได้ใช้ไฟฟ้าประมาณ ร้อยละ ๙๕
- การประปา
มีหน่วยงานเจ้าของกิจการประปา มีดังนี้ การประปาส่วนภูมิภาค ประปาภูเขาของเทศบาลตำบลแม่อาย และประปาของหมู่บ้าน
สภาพเศรษฐกิจและสังคม
ประชากรอำเภอแม่อาย มีอาชีพหลักคือ เกษตรกรรม มีพื้นที่การเกษตร 87,670.38 ไร่ (ร้อยละ 19.06 ของพื้นที่อำเภอ) โดยพื้นที่ตั้งอยู่ทั้ง ในเขตชลประทานและนอกเขตชลประทาน (ที่มา : ระบบฐานข้อมูลทะเบียนเกษตรกรกลาง กรมส่งเสริมการเกษตร,พ.ศ.2566)
ผลิตภัณฑ์มวลรวมของจังหวัดเชียงใหม่/ผลิตภัณฑ์มวลรวมเฉลี่ยต่อหัว
ผลิตภัณฑ์มวลรวมจังหวัด (Gross Provincial Product : GPP) ณ ราคาประจำปี ในปี พ.ศ. 2565เท่ากับ 244,210 ล้านบาท เทียบกับปีที่แล้ว (ปี 2564) มีมูลค่า เท่ากับ 236,733 ล้านบาท เพิ่มขึ้น 7,477ล้านบาท ขยายตัวร้อยละ 3.2
ผลิตภัณฑ์มวลรวมเฉลี่ยต่อหัว (Per Capita GPP) ณ ราคาประจำปี ในปี พ.ศ. 2565 มีรายได้ต่อคนต่อปีเท่ากับ 136,043 บาท เพิ่มขึ้นจากปีที่แล้ว (ปี 2564) ที่มีรายได้ต่อคนต่อปี 131,629 บาท เพิ่มขึ้น จำนวน 4,414 บาท คิดเป็นร้อยละ 3.4
จำนวนครัวเรือน อำเภอแม่อาย มีประชากรทั้งสิ้น 78,787 คน จำนวนครัวเรือน 31,643 ครัวเรือน ครัวเรือนเกษตรกร 8,904 ครัวเรือน ประชากรทั้งหมด 78,787 แยกเป็นชาย 39,120 คน หญิง 39,667 คน ประชากรส่วนใหญ่ของอำเภอนับถือศาสนาพุทธ
การศึกษา
อำเภอแม่อาย มีสถานศึกษา หรือโรงเรียน แยกออกเป็น
- โรงเรียนอนุบาล จำนวน 29 แห่ง
- โรงเรียนประถมศึกษา สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การประถมศึกษาเชียงใหม่ เขต 3 จำนวน 37
- โรงเรียนประถมศึกษา สังกัดกองบัญชาการตำรวจตระเวนชายแดน 33 จำนวน 3 แห่ง
- โรงเรียนประถมศึกษาขยายโอกาส ม.๖ จำนวน 1 แห่ง สังกัดมูลนิธิราชประชานุเคราะห์
- โรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงใหม่ จำนวน 1 แห่ง
- การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย จำนวน 7 ตำบล
การสาธารณสุข
สถานบริการและหน่วยงานสาธารณสุข
สถานบริการและหน่วยงานสาธารณสุขของรัฐ
สถานบริการสาธารณสุขเอกชน
จำนวนบุคลากรทางการแพทย์
แพทย์ จำนวน 7 คน
ทันตแพทย์ จำนวน 1 คน
เภสัชกร จำนวน 5 คน
พยาบาล จำนวน 23 คน
เจ้าหน้าที่สาธารณสุข จำนวน 85 คน
อาสาสมัครสาธารณสุข(อสม.) จำนวน 1,094 คน
ประเพณีและวัฒนธรรม
1) การนับถือศาสนา
อำเภอแม่อาย เป็นอำเภอที่มีอาณาเขตติดชายแดน เป็นศูนย์รวมวัฒนธรรมหลายชนเผ่า มีประชากรที่หลากหลายเชื้อชาติ อาทิ ชนพื้นเมือง ชาวเขาเผ่าต่างๆ คือ มูเซอร์, ลีซอ, แม้วหรือม้ง, อีก้อ, กะเหรี่ยง ไทยใหญ่ สัญชาติพม่า ฯลฯ ส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ อำเภอแม่อายมีวัด และสำนักสงฆ์รวมทั้งสิ้น ๖๑ วัด เป็นพระอารามหลวง จำนวน ๑ พระอาราม คือวัดท่าตอนพระอารามหลวง มีโรงเรียน ปริยัติธรรม ๑ แห่ง ที่วัดท่าตอนเป็นศูนย์การเรียนการศึกษาด้านพระพุทธศาสนา มีพระพุทธรูปครบทุกปาง สถานที่สงบเงียบ กว้างขวาง ทิวทัศน์สวยงาม ซึ่งจะมีนักท่องเที่ยวแวะชมเป็นจำนวนมาก นอกจากนี้มีประชาชนส่วนหนึ่งที่นับถือศาสนาคริสต์ มีโบสถ์คริสต์ ๑๖ แห่ง และศาสนาอิสลาม มีมัสยิด ๑ แห่ง
2) วัฒนธรรมท้องถิ่นที่สำคัญ
อำเภอแม่อายมีประเพณีที่น่าสนใจและควรค่าแก่การอนุรักษ์ไว้ ดังนี้
๑. ประเพณีต๋านก๋วยสลากภัต
๒. ประเพณีไหว้สาเจ้าแม่มะลิกา
๓. ประเพณียี่เป็ง
๔. ประเพณีนมัสการพระธาตุสบฝาง
๕. ประเพณีปี๋ใหม่เมือง
๖. ประเพณีกินวอ
๗. ประเพณีการยกย่องครูหมอไต
๘. ประเพณีปอยเตียนออกหว่า
๙. ประเพณีโล้ชิงช้า
อำเภอแม่อาย มีทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมที่สวยงาม และสถานที่ทางวัฒนธรรมที่สามารถพัฒนาเป็นสถานที่ท่องเที่ยวได้หลายแห่งดังนี้
1. วัดท่าตอนพระอารามหลวง
2. วัดใหม่หมอกจ๋าม
3. อ่างเก็บน้ำห้วยปู
4. ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงหมอกจ๋าม
5. บ่อน้ำพุร้อนมะลิกา
6. สถานีพัฒนาการเกษตรที่สูงตามพระราชดำริ ห้วยเมืองงาม
7. วัดป่าแก้ว
8. ท่าเรือบ้านท่าตอน
9. หมู่บ้านชนสามเผ่า
10. วัดปางต้นเดื่อ
11. วัดพระธาตุดงส้มสุก
12. วัดพระธาตุแสงรุ้ง
13. ไร่องุ่นหอมแผ่นดิน
14. สวนส้มธนาธร
15. สวนส้มปู่หมื่น
16. พระธาตุสบฝาง
17. ดอยปู่หมื่น
18. น้ำตกปู่หมื่น
19. ดอยฟ้าห่มปก
20. น้ำตกนามะอื้น
21. น้ำตกตาดหลวง
23. แหล่งท่องเที่ยวเกษตรตำบลบ้านหลวง
24. ดอยลาง
25. โครงการร้อยใจรักษ์
